Αλμπέρτο Τζακομέττι: Η Μορφή του Χώρου και η Μουσική της αιωνιότητας
Ο Αλμπέρτο Τζακομέττι, ο Ελβετός γλύπτης και ζωγράφος του 20ού αιώνα, είναι γνωστός για τις επιμήκεις και σχεδόν εφιαλτικές φιγούρες του, που μοιάζουν να αναδύονται από έναν άλλο κόσμο. Το έργο του χαρακτηρίζεται από την ακραία λιτότητα της μορφής, αλλά και από μια βαθιά υπαρξιακή ένταση. Πίσω από αυτήν την φαινομενική απλότητα, όμως, κρύβεται ένας καλλιτέχνης που αντλούσε έμπνευση όχι μόνο από τις εικαστικές τέχνες, αλλά και από τη μουσική, τη φιλοσοφία και τις επιστήμες της εποχής του.
Οι επιρροές από την κλασική μουσική
Αν και ο Τζακομέττι δεν ήταν μουσικός, η σχέση του με τη μουσική ήταν βαθιά και υπαρξιακή. Ζώντας στο Παρίσι τη δεκαετία του 1920 και του 1930, βίωσε την αναγέννηση της κλασικής μουσικής μέσα από τις καινοτομίες του Igor Stravinsky και τη δωδεκαφθογγική μέθοδο του Arnold Schoenberg. Η μουσική των συνθετών αυτών, με τις τονικές αποδομήσεις και τη ριζική αναζήτηση νέας αρμονίας, βρήκε έναν παράλληλο δρόμο στην καλλιτεχνική αναζήτηση του Τζακομέττι για την απογύμνωση της μορφής.
Η επιμήκης φιγούρα του Τζακομέττι, απογυμνωμένη από κάθε περιττή λεπτομέρεια, λειτουργεί όπως η ατονική μουσική του Schoenberg: ένας διάλογος με τον χρόνο και τον χώρο που αποδομεί τη σταθερότητα της παραδοσιακής αναπαράστασης. Το έργο του «Walking Man», για παράδειγμα, θυμίζει έναν ήχο που διαρκώς εκτείνεται στο άπειρο, όπως οι ατελείωτες χρωματικές κλίμακες του Schoenberg.
Σουρεαλισμός και η επιστήμη της εποχής
Η στενή του σχέση με τον Αντρέ Μπρετόν και το σουρεαλιστικό κίνημα του επέτρεψε να εξερευνήσει τον κόσμο του υποσυνείδητου και των ονείρων. Η επιστημονική ανακάλυψη της σχετικότητας του χρόνου από τον Άλμπερτ Αϊνστάιν επηρέασε βαθιά τη σκέψη του. Όπως ο Αϊνστάιν κατέρριψε την απόλυτη έννοια του χρόνου, έτσι και ο Τζακομέττι διέλυσε τη σταθερότητα του χώρου μέσα από τις παραμορφωμένες φιγούρες του.
Τα γλυπτά του δεν είναι στατικές μορφές, αλλά χρονικά αποτυπώματα της ανθρώπινης ύπαρξης, όπως η μουσική είναι μια ροή ήχων στον χρόνο. Το έργο του «The Nose» (1947) είναι μια απελπισμένη κραυγή, μια παραμόρφωση της ανθρώπινης μορφής που αντικατοπτρίζει τη φρίκη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπως η μουσική του Dmitri Shostakovich εξέφραζε τη φρίκη του ολοκληρωτισμού.
Ένας διάλογος με τις άλλες τέχνες
Ο Τζακομέττι συνδέθηκε στενά με τον Ζαν-Πωλ Σαρτρ και τον υπαρξισμό, αλλά και με τον ζωγράφο Φράνσις Μπέικον, ο οποίος επίσης αναζητούσε την αποδόμηση της ανθρώπινης μορφής. Η επιρροή της κλασικής μουσικής ήταν παρούσα και στον τρόπο που αντιλαμβανόταν τον ρυθμό και την αρμονία της γλυπτικής του.
Αν η μουσική του Béla Bartók αναμειγνύει τον λαϊκό ρυθμό με την καινοτομία, έτσι και ο Τζακομέττι αναμειγνύει την κλασική παράδοση της γλυπτικής με τον μοντερνισμό. Οι λεπτές γραμμές και οι αποστασιοποιημένες φιγούρες του θυμίζουν τις τονικές μετατοπίσεις του Debussy, ενώ η αγωνιώδης υφή της επιφάνειας των γλυπτών του αντηχεί την ανησυχία των τελευταίων έργων του Mahler.
Ο Τζακομέττι, όπως και οι μεγάλοι μουσικοί της εποχής του, δεν ήθελε να αποτυπώσει την πραγματικότητα, αλλά την αίσθηση του χρόνου και της ύπαρξης. Τα γλυπτά του είναι σαν τις νότες μιας σύνθεσης που δεν ολοκληρώνεται ποτέ, όπως το ανοιχτό τέλος της «Symphony No. 9» του Mahler.
Η μορφή στον χώρο γίνεται ένας ήχος που αντηχεί στο κενό, μια υπαρξιακή αναζήτηση για την αλήθεια της ανθρώπινης παρουσίας. Ο Τζακομέττι δεν σμίλεψε την ύλη, αλλά τον χρόνο και τον πόνο της ύπαρξης, όπως η μουσική διαπερνά τη σιωπή και τη μετατρέπει σε συναίσθημα.
Στον 21ο αιώνα, η κληρονομιά του Αλμπέρτο Τζακομέττι επιτελεί μια συνεχιζόμενη επίδραση σε ένα βαθύτερο επίπεδο. Όπως η μουσική του Arvo Pärt ή του Philip Glass, έτσι και τα γλυπτά του Τζακομέττι αντηχούν στο κενό, διασαφηνίζοντας στο μέτρο της αντιληπτικής μας ικανότητας πως, η τέχνη δεν είναι μια αποτύπωση, μια αντιγραφή αυτού που αποκαλούμε πραγματικότητα, αλλά ένας συνεχής διάλογος με την αιωνιότητα.
