Το Είναι και η Υπερβατικότητα του Οντολογικού Νοήματος
Η έννοια του “Είναι” αποτέλεσε διαχρονικά αντικείμενο φιλοσοφικής αναζήτησης και συζήτησης, από την προσωκρατική σκέψη έως τη σύγχρονη φαινομενολογία. Ωστόσο, η ουσία του παραμένει αμφίσημη, καθώς το “Είναι” δεν μπορεί να ταυτοποιηθεί με κάποιο συγκεκριμένο υποκείμενο, εφόσον υπερβαίνει τα επιμέρους όντα και τις περιορισμένες μορφές ύπαρξης.
Μια καίρια θεώρηση του “Είναι” σχετίζεται με τη σχέση του με το πέρασμα του βιολογικού χρόνου. Η ύπαρξη ενός όντος υπόκειται στη φθορά, στη μεταβολή και, εν τέλει, στον θάνατο, όπου η κατάσταση του “Είναι” φαίνεται να μεταβαίνει στο “ήταν”. Ωστόσο, αυτή η χρονική μετάπτωση καταδεικνύει τη ριζική διάκριση ανάμεσα στο υπαρκτό και στο καθαυτό “Είναι”, το οποίο δεν υπόκειται στις συνθήκες της μεταβολής.
Αυτή η θέση απηχεί τις πλατωνικές και νεοπλατωνικές αναζητήσεις περί του υπερβατικού όντος, όπου το “Είναι” ανάγεται σε μια απόλυτη, μη-μεταβαλλόμενη αρχή, απαλλαγμένη από τις επιμέρους διαφοροποιήσεις της υλικής ύπαρξης. Στον Χάιντεγκερ, η διαφοροποίηση μεταξύ του “Είναι” και του “όντος” είναι θεμελιώδης, καθώς το πρώτο δεν αποτελεί κάποιο αντικείμενο ή υποκείμενο εντός της πραγματικότητας, αλλά την ίδια τη δυνατότητα κατανόησης της ύπαρξης.
Αν το “Είναι” είναι αναλλοίωτο, τότε δεν μπορεί να αναφέρεται σε ένα συγκεκριμένο ον, ούτε να περιορίζεται στο πεδίο της εμπειρικής ύπαρξης. Αυτό σημαίνει ότι η ουσία του είναι υπερβατολογική, καθιστώντας το μια έννοια που διαφεύγει της άμεσης κατανόησης μέσω αισθητών και εμπειρικών κατηγοριών. Στον Χέγκελ, η υπερβατική διάσταση του “Είναι” εντοπίζεται στην απόλυτη ενότητα της διαλεκτικής διαδικασίας, ενώ στη σκέψη του Χούσερλ, το “Είναι” σχετίζεται με την ουσιακή δομή της συνείδησης και την προθετικότητα της φαινομενολογικής εμπειρίας.
Η απόπειρα κατανόησης του “Είναι” ως κάτι πέρα από τη χρονικότητα και την ατομική ύπαρξη συνδέεται επίσης με θεολογικές και μεταφυσικές αναζητήσεις. Στη χριστιανική θεολογία, η απόλυτη σταθερότητα του “Είναι” αναγνωρίζεται στη θεία ουσία, η οποία παραμένει αναλλοίωτη πέρα από τον χρόνο και τη φθορά. Στον Πλωτίνο, η ιδέα του Ενός ως υπέρτατου “Είναι” υποδηλώνει την απόλυτη ενότητα και την πηγή κάθε ύπαρξης, πέρα από τη διαφοροποίηση και την πολλαπλότητα.
Εν τέλει, η έννοια του “Είναι” δεν μπορεί να εξαντληθεί σε μια εμπειρική ή ανθρωποκεντρική προσέγγιση. Η ίδια η αδυναμία ταύτισής του με ένα συγκεκριμένο ον ή μια συγκεκριμένη κατάσταση μαρτυρά τον υπερβατικό του χαρακτήρα. Αν το “Είναι” δεν αλλοιώνεται ούτε μεταβάλλεται, τότε αναγκαστικά προσιδιάζει σε μια απόλυτη ουσία, η οποία δεν καθορίζεται από τα όρια της φυσικής ύπαρξης, αλλά από μια σφαίρα που υπερβαίνει τον εμπειρικό κόσμο και ενδέχεται να αγγίζει τη θεμελιώδη αρχή της ύπαρξης καθαυτής.
